Μια εξαιρετική παρουσίαση του Σαμιακού Αμπελώνα αλλά και των στοιχείων που προσδιορίζουν το Σαμιώτικο Μοσχάτο και την ιστορική του διαδρομή καθώς και την πορεία του ΕΟΣ Σάμου-στο ιδιαίτερης αισθητικής και θεματολογίας “TRAVELS BY TRAVELERS” της Μάγιας Τσόκλη και των συνεργατών της.
Παιχνιδίσματα φωτός στη στιλπνή επιφάνεια της χρυσαφένιας ρώγας. Το αιγαιοπελαγίτικο αγέρι που μεταφέρει της θάλασσας την αψάδα και την ευωδιά της ανθισμένης φύσης. Χώμα πατρογονικό και ιδρώτας ανθρώπινος. Πεζούλες ξερολιθιάς, ως πάνω στο βουνό.
Στιγμές ζωής…
Το κρασί -και ειδικότερα το σαμιώτικο κρασί- κατέχει μια ξεχωριστή θέση στη ζωή των ανθρώπων. Συνδέεται με την ευφορία ψυχής μα και πνεύματος, με τις πιο όμορφες ανάσες της καθημερινότητας αλλά και τις ξεχωριστές εκείνες στιγμές που προκύπτουν απρόβλεπτα και φέρνουν μαζί τους χαμόγελα. Στις φιλικές μαζώξεις, στα επαγγελματικά δείπνα, τις επετείους και τις γιορτές, στο καλωσόρισμα των αγαπημένων προσώπων, στον ενθουσιασμό και τη χαρά, στο καταστάλαγμα των σκέψεων, στο γεύμα και το δείπνο, στα χαλαρωτικά μεσοδιαστήματα. Στη μελαγχολία του φθινοπώρου, στη μοναξιά και την περίσκεψη του χειμώνα, τα όμορφα ανοιξιάτικα βράδια μα και τις καυτές μέρες του καλοκαιριού.
Ο Σαμιακός αμπελώνας, με τη μακρά οινοποιητική παράδοση και την εξαιρετική ποικιλία του Άσπρου Μοσχάτου Σάμου αποκαλύπτει διαχρονικά τη δυναμική του. Οι ορεινές και ημιορεινές αναβαθμίδες, η έκθεση στον ήλιο, η ποικιλία, το έδαφος, το υψόμετρο, τα ιδιαίτερα μικροκλίματα, ο ανθρώπινος παράγοντας, η συνεταιριστική δράση, η οινοποίηση, η παλαίωση, οριοθετούν ένα από τα πιο ενδιαφέροντα terroir παγκοσμίως.
Μέρα με τη μέρα, τα σαμιώτικα κρασιά κατακτούν ολοένα και περισσότερους ανθρώπους γιατί εκτός από απεριτίφ ή συνοδούς σε υπέροχα γλυκά και απολαυστικά πιάτα, έχουν αναδειχθεί πλέον ως τα… «must Muscat» των ευφάνταστων cocktails και της διασκέδασης. Αποτελούν πλέον κυρίαρχα συστατικά σε δημιουργίες υψηλής μαγειρικής και εκπληκτικούς συνδυασμούς ζαχαροπλαστικής τέχνης.
Από τις Αμαζόνες στην ιστορία κι από εκεί, στην ποίηση
Η μακρά οινοποιητική παράδοση του νησιού πηγαίνει πίσω χιλιάδες χρόνια, με τη μυθολογική καταγραφή της διαμάχης των Αμαζόνων με το Διόνυσο, το θεό της ευφορίας, του αμπελιού και του κρασιού. Οι περήφανες Αμαζόνες έκαναν το λάθος να τον περιφρονήσουν και να καταφύγουν στην πυκνόφυτη Σάμο. Ο Διόνυσος ζήτησε τη βοήθεια των Σαμίων για να τις κατατροπώσει κι αφού τα κατάφερε, χάρισε στους κατοίκους του νησιού το κλήμα που βγάζει το «Άσπρο Μοσχάτο», το ολόγευστο, χρυσαφένιο σταφύλι με τις μικρές ρώγες. Τους έμαθε πώς να το καλλιεργούν σε πεζούλες ξερολιθιάς και να φτιάχνουν το περίφημο Σαμιώτικο κρασί.
Κατά άλλους θρύλους, ο μυθικός Αγκαίος και βασιλιάς της Σάμου θεωρείται ο πρώτος αμπελοκαλλιεργητής. Γύρω στο 500 π.Χ. η Σάμος κυριαρχούσε στο εμπόριο και ίδρυε αποικίες σε όλη τη Μεσογειακή λεκάνη. Οι σαμιακές διήρεις αποδεδειγμένα μετέφεραν κρασί σε διάφορα λιμάνια του τότε υπαρκτού κόσμου με οξυπύθμενους αμφορείς.
Η μακραίωνη διαδρομή του σαμιώτικου κρασιού, αποτυπώνεται στα ομηρικά έπη, σε ιστορικές πηγές του Ηρόδοτου, του Πλίνιου και του Πολυδεύκη, του Ιπποκράτη, του Γαληνού και του Θεόφραστου.
Στα μεταχριστιανικά χρόνια η πρώτη καταγραφή εμφανίζεται το 1557 και αποδίδεται στον Ιταλό περιηγητή Pellegrino Poccardi ο οποίος κάνει λόγο για «φημισμένα κρασιά της Σάμου»
Στις αρχές του 17ου αιώνα ο Γάλλος περιηγητής Τουρνεφόρ καταγράφει στη Σάμο μια παραγωγή «μοσχάτου» κρασιού που φτάνει τα 3.000 βαρέλια. Κατά τον 19ο αιώνα, το νησί τροφοδοτεί με επώνυμα κρασιά τις αγορές της Δύσης και της Ανατολής. Από τότε, η Καθολική Εκκλησία παραχωρεί στη Σάμο το προνόμιο παρασκευής οίνου με πιστοποιητικό Καθολικής Αποστολής. Ο «εκκλησιαστικός οίνος» χρησιμοποιείται και από την Ορθόδοξη Εκκλησία για την παρασκευή της θείας ευχαριστίας.
Σύμφωνα με ιστορικές πηγές η πρωτεύουσα του νησιού, η Σάμος, οφείλει την ανάπτυξή της στην οικονομική και εργασιακή δραστηριότητα που αναπτύχθηκε εξαιτίας της εμπορίας και διακίνησης του κρασιού από τον 17ο αιώνα, ενώ η αμπελουργία με τη μορφή που μέχρι και σήμερα την γνωρίζουμε (μοναδική ποικιλία, μικρός κλήρος, δύσκολο ανάγλυφο, κατακερματισμένες ιδιοκτησίες) αποτελεί παράδοση αιώνων. Αυτό έχει συντελέσει στην δημιουργία ενός μοναδικού αμπελοοινικού πολιτισμού με ζώσες προεκτάσεις στην τοπική κοινωνία αλλά και διασυνδέσεις με τον Ευρωπαικό.
Αναφορές συναντάμε και στο ποιητικό έργο του Λόρδου Βύρωνα, του Σικελιανού, του Ελύτη, του Βάρναλη, του Καρυωτάκη και του Καβάφη αλλά και σε βιβλία νεοευρωπαίων λογοτεχνών, όπως η Μαργκερίτ Γιουρσενάρ.
Όλη η ποίηση σε ένα μπουκάλι…
«Το κρασί είναι εμφιαλωμένη ποίηση» έγραφε ο Ρόμπερτ Λούις Στήβενσον. Και αυτού του είδους η ποίηση από την ακριτική Σάμο, έχει το δικό της όνομα: Κρασιά γλυκά, ημίξηρα μα και ξηρά από την ποικιλία του «Άσπρου Μοσχάτου Σάμου», με ξεχωριστά αρώματα, πολυποίκιλες γεύσεις, φρουτένιες πινελιές και μια καλοκρυμμένη αλλά έντονα απολαυστική επίγευση.
Όπως αναφέρει στα «Παιχνίδια τ’ ουρανού και του νερού» ο ποιητής της Ρωμιοσύνης Γιάννης Ρίτσος, ο οποίος πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του -υπό περιορισμόν- στη Σάμο,
«…ρώγα τη ρώγα σφίγγει το σταφύλι,
φιλί φιλί ανεβαίνει ο έρωτας.
Δυο τσαμπιά κάθονται στη φούχτα μου,
δυο πέρδικες, τριανταφυλλένια μου.
Κι ύστερα, με τον Τρυγητή, λαγούτα και ντουφέκια –
Πίνει ο πατέρας το κρασί, και το μωρό το γάλα…»
Αμπελοτόπια και πεζούλες
Τα αμπελοτόπια της Σάμου, ειδικά τα ορεινά, είναι δύσβατα, άγονα και άνυδρα, αλλά ταυτόχρονα θησαυρός για την αμπελοκαλλιέργεια. Οι αμπελουργοί, με την εφευρετικότητα και την εργατικότητά τους, κατάφεραν να τα μετατρέψουν σε αξιοποιήσιμα, δημιουργώντας στις πλαγιές των βουνών αναβαθμίδες, τις γνωστές «πεζούλες». Η αμπελοκαλλιέργεια στις πεζούλες αποτελεί μια ιδιαίτερα δύσκολη και επίπονη παραδοσιακή αμπελουργική πρακτική, που δίνει πολύ χαμηλές στρεμματικές αποδόσεις αλλά σταφύλι εξαιρετικής ποιότητας, συνεισφέροντας έτσι στη δημιουργία των μοναδικών, σύγχρονων κρασιών της Σάμου.
Σήμερα, το τρίπτυχο που προσδιορίζει την επιτυχημένη πορεία του «Σαμιώτικου Μοσχάτου» είναι το μικροκλίμα που δημιουργείται χάρη στο γεωφυσικό ανάγλυφο και τη βλάστηση του νησιού, το εξαιρετικό δυναμικό της ποικιλίας και η αγάπη, το «μεράκι» των ανθρώπων που εμπλέκονται με αυτό.
Οι αμπελουργοί της Σάμου καλλιεργούν χειρωνακτικά σε ορεινές πεζούλες ξερολιθιάς, με μικρή στρεμματική απόδοση που δεν ξεπερνά τα 1.000 κιλά σταφυλιού ανά στρέμμα.
Οι διαμορφωμένοι αμφιθεατρικά πατρογονικοί αμπελώνες στο μεταίχμιο Δύσης και Ανατολής και σε υψόμετρο έως και 900 μέτρων, καταδεικνύουν τη μακρά οινοπαραγωγική παράδοση του νησιού. Εξασφαλίζουν στο Μοσχάτο σταφύλι, αργή και σταθερή ωρίμανση, μέχρι να αποκτήσει πολύ υψηλούς βαθμούς σακχάρων και να εμπλουτιστεί με τα αρώματα της σαμιώτικης γης. Για όλους αυτούς τους λόγους, το σαμιώτικο κρασί διαθέτει μια από τις παλαιότερες κατοχυρώσεις ελεγχόμενης ονομασίας προέλευσης της Ευρώπης (ΠΟΠ).
Συνεταιρίζεσθαι και βραβεύσεις
Το Συνεταιριστικό σχήμα της Σάμου, αποτελεί ένα από τα πιο παλιά της Ελλάδας, καθώς ιδρύθηκε το 1934 και συγκαταλέγεται μεταξύ των 10 μεγαλύτερων οινοποιείων της χώρας μας. Σήμερα, ο Ενιαίος Οινοποιητικός Αγροτικός Συνεταιρισμός της Σάμου συγκεντρώνει, οινοποιεί και εμπορεύεται το σύνολο σχεδόν της παραγωγής των αμπελοκαλλιεργητών, εφαρμόζοντας τόσο το Σύστημα Ποιότητας κατά ISO όσο και το Σύστημα Διαχείρισης Ασφάλειας των Τροφίμων ΗACCP.
Τα κρασιά της Σάμου έχουν συγκεντρώσει εκατοντάδες βραβεία και διακρίσεις σε διεθνείς διαγωνισμούς και εκθέσεις. Αξίζει να σημειωθεί πως η πρώτη διάκριση χρονολογείται από το 1937, ενώ κάθε χρόνο προστίθενται ολοένα και περισσότερες στη μακρά σειρά των διεθνών βραβεύσεων.
Το σαμιώτικο κρασί αποτελεί τον κυριότερο οινικό πρεσβευτή της Ελλάδας στο εξωτερικό, με εξαγωγές στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο.
Ταξιδέματα οινογευσίας
Η οινική παραγωγή του ΕΟΣ Σάμου, περιλαμβάνει γλυκείς, ξηρούς και ημίξηρους οίνους. Με το κρυστάλλινο χρώμα τους και τα έντονα φρουτώδη τους αρώματα, μας ταξιδεύουν στον κόσμο της εκλεπτυσμένης γεύσης που μπορεί ωστόσο να είναι μια προσιτή πολυτέλεια.
Τα ξηρά κρασιά είναι:
Το Samena, από χαμηλού υψομέτρου αμπελώνες είναι ένα κλασικά μεσογειακό κρασί με ισχυρό γευστικό χαρακτήρα.
Το Golden Samena, από ημιορεινούς αμπελώνες είναι ένα εξαιρετικά φρουτώδες και μυρωδάτο κρασί που ισορροπεί υπέροχα μεταξύ του ξηρού και γλυκού χαρακτήρα της ποικιλίας του.
Το Ψηλές Κορφές από τον ορεινό αμπελώνα, με τα πιο εκλεπτυσμένα αρώματα του Μοσχάτου έχει έναν φινετσάτο χαρακτήρα και εκλεκτή, δροσιστική οξύτητα.
Το Aegean Breeze από ορεινούς κυρίως αμπελώνες και αναβαθμίδες με χαρακτηριστική «αέρινη» φρουτώδη γεύση
Τα ημίξηρα:
Το Aegean Breeze demi-sec, ένα εξαιρετικό απεριτίφ «τραγανό» και ισορροπημένο.
Το ροζέ ημίξηρο Selana με παραπομπές στην δωρική «σελήνη» και την ποίηση της Σαπφούς.
Τα γλυκά:
Η πλούσια και πολυαγαπημένη γεύση του γλυκού σαμιώτικου κρασιού (φρέσκου ή παλαιωμένου) έχει πολλαπλές εκφάνσεις:
Το Samos Vin Doux είναι το πιο γνωστό και δημοφιλές κρασί της Σάμου, ταυτοποιημένο απόλυτα με το νησί και την οινική ιστορία. Διατηρεί την αυθεντική γλυκύτητα του σταφυλιού και το ξεχωριστό του άρωμα.
Το Samos Grand Cru, παράγεται από καλά ωριμασμένα σταφύλια επιλεγμένων, ημιορεινών αμπελώνων. Είναι ευχάριστο, μα πάνω απ’ όλα ευκολόπιοτο, με ισορροπημένη γεύση.
Το Samos Anthemis παλαιώνεται για 5 ολόκληρα χρόνια σε δρύινα βαρέλια. Είναι ένα εντυπωσιακό κρασί με βαθύ χρώμα και ανταύγειες σε απόχρωση χαλκού. Έχει πυκνό αρωματικό προφίλ και έντονη, υπέροχη γεύση.
Το Samos Nectar– Πρόκειται για ένα κρασί από υπερώριμο, διαλεχτό λιαστό σταφύλι, που παλαιώνει για έξι χρόνια σε δρύινα βαρέλια.
Στρατηγική συμμαχία
Από το Μάρτιο του 2016 έχει δρομολογηθεί η στρατηγική συμμαχία του ΕΟΣ Σάμου με τα «Ελληνικά Κελάρια Οίνων», κάτι που αποτελεί κομβικό σημείο αναφοράς για την περαιτέρω εμπορική εξέλιξη του πολυβραβευμένου σαμιώτικου κρασιού, με ενίσχυση της εμπορίας του σε εγχώριες και διεθνείς αγορές.
Η μέση ετήσια παραγωγή είναι κατά μέσο όρο 5.500 εκατομμύρια λίτρα και οι εξαγωγές ανέρχονται στο 70% της παραγωγής.
Η Οιναποθήκη που έγινε Μουσείο
Ένα κτίριο οιναποθήκης του 19ου αιώνα στεγάζει όλη την ιστορική, κοινωνική και πολιτιστική διαδρομή του σαμιώτικου κρασιού. Μετατράπηκε σε «Μουσείο Οίνου» το 2005 και από τότε φιλοξενεί στοιχεία που προσδιορίζουν το σαμιώτικο κρασί, από τους αμπελώνες και τις ορεινές αναβαθμίδες, τη χειρωνακτική εργασία, τον τρυγητό και το πατητήρι, την οινοποίση, την παλαίωση, την ιστορία του συνεταιρισμού. Ξύλινες δεξαμενές («βαρέλες»), παλαιές φωτογραφίες και συλλεκτικές φιάλες, στοιχεία καταγραφής της παραγωγής, σκεύη και εργαλεία βαρελοποιίας, παλαιά μηχανήματα οινοποίησης και μια σειρά βραβεύσεων και διακρίσεων, συνθέτουν την εικόνα της Οινικής Σάμου.
Γαστρονομικές συνδέσεις
Μέσω της διαρκώς αναπτυσσόμενης τάσης για σύνδεση οινογευσίας και γαστρονομίας, το σαμιώτικο κρασί κρατά και αναπλαισιώνει τη δική του περίοπτη θέση στην εστίαση και την ψυχαγωγίας αλλά και στην καθημερινότητα των καταναλωτών.
Χάρη στις εμπνεύσεις τους γευστικούς συνδυασμούς και τις εκλεπτυσμένες οινοσυνθέσεις, τα κρασιά της Σάμου δίνουν το δικό τους ξεχωριστό φρουτώδες άρωμα στο τραπέζι και τη ζωή μας. Απολαύστε τα, γιατί είναι αυθεντικά!
Και λίγη Σαμιώτικη Οινική ντοπολαλιά…
Ντοπιολαλιά σαμιώτικη με αμπελοοινικές εκφράσεις που έχουν περάσει ως τις μέρες μας με τη μεταφορική τους κυρίως έννοια:
«Ξεκούντ’να» τα όψιμα σταφύλια. Μεταφορικά, εκείνος που έχει ελλιπή ανάπτυξη ή νόηση.
«Ξεκαζανίζου» βγάζω τα τσίπουρα από το καζάνι. Μεταφορικά, σχολιάζω αρνητικά, κουτσομπολεύω.
«Ντούζ’κο» το πυκνό αμπέλι. Ο δυνατός άνθρωπος.
«Κουφ’νάκι» το καλάθι μεταφοράς σταφυλιών. Εκείνος που δε διαθέτει σταθερότητα.
«Αργαζμένο» το χωράφι που είναι έτοιμο να φυτευτεί με αμπέλια. Κάτι ολοκληρωμένο.
«Μαξούλ’» το σύνολο της παραγωγής. Μεταφορικά, το συσσωρευμένο χρήμα.
«Θα σ’ φάει του σ’ναπίδ’» που σημαίνει θα αρρωστήσει ο αμπελώνας. Ο επηρεασμός της υγείας από τις άσχημες σκέψεις και το άγχος.
«Κουκουσιλιάρ’ς» το χαλάζι που καταστρέφει τα σταφύλια. Μεταφορικά, ο κουτσομπόλης.
Οι παροιμίες, τόσο συχνές όσο κι απεικονιστικές:
«Άμα ακούσ’ς τζίτζιρα, ουρμάσανι οι ράις»
«Φλιβάρ’ μήνα κλάδιβι, φιγκάρι μην αρώτα»
«Τσ’ Αια-Μαρίνας ράγα κι τ’ Αι-Λιά σταφύλ’»
(γράφει η δημοσιογράφος Μαργαρίτα Ικαρίου για το “TRAVELS for TRAVELERS”)
http://travelsbytravelers.com/samiakos-ampelonas/
