Το αμπέλι στη Σάμο κατέχει 14.000 στρέμματα περίπου τα οποία εκτείνονται κυρίως στο βόρειο και κεντρικό τμήμα του νησιού. Στο 95% των εκτάσεων καλλιεργείται το Μοσχάτο Σάμου. Λευκή μικρόρωγη ποικιλία, με πλούσιο αρωματικό δυναμικό, ντελικάτη και ταυτόχρονα πολυδύναμη. Από αυτή παρασκευάζονται υψηλής ποιότητας γλυκείς οίνοι -Προϊόντα Ονομασίας Προέλευσης (Π.Ο.Π.) ΣΑΜΟΣ- με παγκόσμια αναγνωρισιμότητα όπως: SAMOS Vin Doux, SAMOS Grand Cru, SAMOS Anthemis, SAMOS Nectar. Επίσης, παράγονται αξιόλογοι επιτραπέζιοι λευκοί οίνοι όπως: Ψηλές Κορφές, Samaina, Aegean Breeze.
Η μελέτη της αμπελουργίας στο νησί του Πυθαγόρα αποτελεί ταυτόχρονα και μια ανασκόπηση της πορείας του νησιού ανά τους αιώνες. Ένα ξεφύλλισμα της ιστορίας από την Αρχαία Ελλάδα έως και σήμερα.
Σύμφωνα με την Ελληνική Μυθολογία ο Θεός της ευφορίας, του αμπελιού και του κρασιού Διόνυσος, κυνηγούσε τις Αμαζόνες που τον είχανε περιφρονήσει. Αυτές κατέφυγαν στην Σάμο. Ο Διόνυσος ζήτησε την βοήθεια των Σαμίων και κατάφερε να τις εξοντώσει. Σε ανταπόδοση της βοήθειας που του δώσανε οι Σάμιοι, τους δίδαξε την αμπελοκαλλιέργεια, τους χάρισε το κλήμα που βγάζει το περίφημο Μοσχάτο κρασί και τους έμαθε πως να το φτιάχνουν.
Στα προχριστιανικά χρόνια, τα ονομαστά συμπόσια του Πολυκράτη (6ος αιώνας) αλλά και του Μάρκου Αντώνιου (1ος αιώνας), εξασφάλισαν συχνές αναφορές από τους ιστοριογράφους και τους περιηγητές της εποχής για το Σαμιώτικο κρασί.
Στα μεταχριστιανικά χρόνια το νησί γνωρίζει πολλούς κατακτητές για να καταληφθεί μετά το 1500 από τους Οθωμανούς. Το 1584 η Σάμος παραχωρήθηκε στον Κιλίτς Αλί Πασά για προσωπική του κτήση. Το γεγονός αυτό καθόρισε την διαμόρφωση της αμπελοκαλλιέργειας έως και σήμερα. Εφαρμόσθηκε το Ισλαμικό δίκαιο σύμφωνα με το οποίο δίδονταν στους κατοίκους δικαίωμα πλήρης κυριότητας σε κτίσματα, δέντρα, κήπους εντός των χωριών καθώς και στα αμπέλια ενώ ή υπόλοιπη γη παραχωρούνταν μόνο για εκμετάλλευση. Προκειμένου οι Σαμιώτες να μπορέσουν να διατηρήσουν τις περιουσίες τους, ξεκίνησε μια μεγάλη μετατροπή των καλλιεργειών από σιτηρά σε αμπέλια και ελιές με αποτέλεσμα να υπάρξει αξιοσημείωτη αύξηση στη παραγωγή κρασιού και λαδιού.
Την περίοδο 1600 με 1800 υπάρχουν πλήθος μαρτυρίες, περιηγητών κυρίως, οι οποίοι καταγράφουν ως σημαντικότερη παραγωγική δραστηριότητα την αμπελοκαλλιέργεια. Το Μοσχάτο κρασί μετατρέπεται σε καθαρά εξαγώγιμο είδος, αφού προορίζονταν προς πώληση στους Γάλλους εμπόρους.
Την περίοδο 1800 – 1850 συνεχίζεται η αύξηση της καλλιέργειας του αμπελιού. Αυτό αποδίδεται σε μεγάλο βαθμό και στη γειτνίαση της Σάμου με τη Χίο και τη Σμύρνη, σημαντικά εμπορικά κέντρα κατά τον 17ο και 18ο αιώνα αντίστοιχα. Εν τω μεταξύ, το 1832 το νησί ανακηρύσσεται σε Ηγεμονία με Έλληνα Ηγεμόνα διορισμένο από την Υψηλή Πύλη.
Η επόμενη περίοδος 1850 – 1912 είναι πολυκύμαντη. Ξεκινά με μια δεκαετή σοβαρή κρίση στη γεωργική παραγωγή της Σάμου η οποία άρχισε με τον δριμύ χειμώνα του 1849 – 1850 που πάγωσε και κατέστρεψε αμπελώνες και δέντρα και συνεχίστηκε με την εμφάνιση το 1851 της ασθένειας γνωστής ως ωίδιο της αμπέλου ή σιναπίδι σύμφωνα με την τοπική διάλεκτο. Η κρίση φαίνεται να τελειώνει πέντε χρόνια μετά, αφού προηγουμένως είχε εμφανιστεί και άρχισε να εφαρμόζεται το θειάφι (1856) για προστασία των αμπελιών.
Το 1870 κάνει την εμφάνιση του το έντομο της φυλλοξήρας στη Γαλλία το οποίο και καταστρέφει εκατομμύρια στρέμματα Γαλλικών αμπελώνων. Αυτό οδηγεί σε αύξηση της ζήτησης των Σαμιώτικων κρασιών που σημειώνουν ρεκόρ πωλήσεων και τιμών το 1880, καθώς και ρεκόρ ακτοπλοϊκών συνδέσεων για το νησί. Το 1888 όμως εμφανίζεται η φυλλοξήρα και στη Σάμο, η οποία οδηγεί σε καταστροφή αμπελιών και οικογενειών.
Ο Σαμιακός αμπελώνας όμως, αποδεικνύεται ότι έχει γερές βάσεις, ριζωμένες σε ψηλές κακοτράχαλες βουνοκορφές και θαλασσοδαρμένα ακρογιάλια. Μετά την καταστροφή, σταδιακά αναγεννιέται. Αναφυτεύεται με την χρήση ανθεκτικών υποκειμένων πάνω στα οποία εμβολιάσθηκαν μπόλια από τα Σαμιώτικα Μοσχάτα που είχαν διασωθεί. Σε αυτόν τον αμπελώνα ο οποίος φτάνει ως τις μέρες μας, τα εμβολιασμένα πλέον κλήματα προσαρμόζονται στις ιδιαίτερες και πολύμορφες εδαφοκλιματικές συνθήκες του νησιού και «δένουν» ξανά με τους ανθρώπους του.
Στις 26 Φεβρουαρίου του 1934 και μετά από αίτημα του συνόλου των αμπελουργών του νησιού ψηφίζεται ο Νόμος 6085 «Περί Οργανώσεως της Οινοπαραγωγής Σάμου» με τον οποίο ιδρύεται η Ένωση Οινοποιητικών Συνεταιρισμών Σάμου η οποία προσέφερε τα μέγιστα στην διατήρηση όχι μόνο της καλλιέργειας του Μοσχάτου αλλά κυρίως στην διατήρηση της πιστότητας και της ποιότητας του παραγόμενου οίνου.
Στις 23 Οκτωβρίου 2016 μετά από Κοινή Υπουργική Απόφαση η ¨Ένωση¨ και οι πρωτοβάθμιοι συνεταιρισμοί από τα αμπελοχώρια του νησιού, μετατρέπονται και συγχωνεύονται για να αποτελέσουν όλοι μαζί ενωμένοι έναν Ενιαίο Οινοποιητικό Συνεταιρισμό, καθολικό διάδοχο της Ιστορίας και της Παράδοσης του Νησιού.
Οι 2600 περίπου οικογένειες, συνεχιστές και φορείς μια παράδοσης αιώνων, σεβόμενοι και διδασκόμενοι από το παρελθόν τους, αλλάζουν και προσαρμόζονται ξανά! Όπως τόσες και τόσες φορές στην μακραίωνη ιστορία τους…
Αυτή τη φορά στις νέες συνθήκες της αγοράς, της τεχνολογίας, της οικονομίας και της νομοθεσίας. Χωρίς εκπτώσεις στην ποιότητα των προϊόντων τους, πράγμα που για τους περισσότερους σημαίνει χωρίς εκπτώσεις στην περηφάνια τους, θέλουν να συνεχίσουν να γεμίζουν τις σελίδες της ιστορίας.
Μέσα σε όλα, αναμορφώνονται δομές, εγκαταστάσεις μπαίνουν σε πορεία εκσυγχρονισμού, νέες αγορές ανοίγονται και καινούριες συνεργασίες δοκιμάζονται. Νέοι τρόποι ενημέρωσης και επικοινωνίας ξεκινούν, όπως… η Sami@mpelos.
Η ηλεκτρονική εφημερίδα των παραγωγών του νησιού που ευελπιστεί να προσφέρει στην αλληλεπίδραση των ανθρώπων που λατρεύουν το ποιοτικό κρασί και το γεύονται με πάθος, αλλά και των οικογενειών που το παράγουν με αγάπη.
Των ανθρώπων που πίνοντας Μοσχάτο γεύονται τον «… Γενναίο Σάμιο …» του Καβάφη…
Των αμπελουργών που περπατώντας στα αμπέλια τους βλέπουν όχι φύλλα και κληματίδες αλλά τα πρόσωπα των γονιών τους, τις σκιές των παππούδων τους και κάπου-κάπου όταν ο αέρας του Αιγαίου δυναμώνει, μπορούν και ακούν ακόμη τις λιτανείες στον Άγιο Τρύφωνα ή τις γιορτές στον Βάκχο…!!!
