Ο συνεταιριστικός θεσμός έχει παγκόσμια εξάπλωση και ποικιλομορφία. Στηρίζεται σε κοινούς κανόνες που αποτελούν καταστάλαγμα της παγκόσμιας εμπειρίας. Φιλοσοφία της δημιουργίας των συνεταιρισμών είναι η ισχύς εν τη ενώσει.
Στο συνέδριο της Διεθνής Συνεταιριστικής Ένωσης το 1995 στο Μάντσεστερ δόθηκε για πρώτη φορά ένας κοινός αποδεκτός ορισμός του συνεταιρισμού που έχει ως εξής:
«Συνεταιρισμός είναι μία αυτόνομη ένωση προσώπων που συγκροτείται εθελοντικά για την αντιμετώπιση των κοινών οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών αναγκών και επιδιώξεών τους διαμέσου μιας συνιδιόκτητης και δημοκρατικά Διοικούμενης επιχείρησης»
Στο ίδιο συνέδριο προσδιορίστηκαν οι αξίες, στις οποίες στηρίζεται ο συνεταιριστικός θεσμός ως ακολούθως. «Οι συνεταιρισμοί στηρίζονται στις αξίες της αυτοβοήθειας, της αυτοευθύνης, της δημοκρατικής ισότητας, της ισοτιμίας και την αλληλεγγύης. Ακολουθώντας την παράδοση των πρωτεργατών, τα μέλη των συνεταιρισμών στηρίζονται στις ηθικές αξίες της εντιμότητας, της διαφάνειας, της κοινωνικής υπευθυνότητας και της φροντίδας για τους ανθρώπους»
Οι συνεταιριστικές αρχές, που αποτελούν τις κατευθυντήριες γραμμές με τις οποίες οι συνεταιρισμοί θέτουν σε εφαρμογή τις αξίες τους διατυπώθηκαν όπως παρακάτω:
- Εθελοντική και ελεύθερη συμμετοχή
- Δημοκρατική διοίκηση εκ μέρους των μελών
- Οικονομική συμμετοχή των μελών
- Αυτονομία και ανεξαρτησία
- Εκπαίδευση, πρακτική εξάσκηση και πληροφόρηση
- Συνεργασία μεταξύ των συνεταιρισμών
- Ενδιαφέρον για την κοινότητα
Ο συνεταιριστικός θεσμός αποτελεί συγκεκριμένη και σε παγκόσμιο επίπεδο διαμορφωμένη μορφή οικονομικής δραστηριότητας. Υπόκειται σε συγκεκριμένους κανόνες, που διαφέρουν από τις άλλες μορφές οικονομικής δράσης και οι οποίοι συνδυάζουν την οικονομική αποτελεσματικότητα με την κοινωνική ευαισθησία.
Οι συνεταιρισμοί αποτελούν ένα οικονομικό σύστημα με κοινωνικό περιεχόμενο.
Η ευρεία ανάπτυξη των συνεταιρισμών ερμηνεύεται από το γεγονός ότι προσφέρουν υπηρεσίες που είναι αναγκαίες, χρήσιμες και επιθυμητές, οικονομικά και κοινωνικά.
Από την οικονομική σκοπιά οι συνεταιρισμοί αξιοποιούν τη διαπραγματευτική δύναμη και τις οικονομίες κλίμακας που είναι αποτέλεσμα του μεγέθους που αποκτούν, με τη συσπείρωση των επί μέρους μικρών μονάδων. Μέσα στον Αγροτικό Συνεταιρισμό η μικρή αγροτική εκμετάλλευση γίνεται μεγάλη και η μεγάλη μεγαλύτερη.
Οι συνεταιρισμοί εξασφαλίζουν την παρουσία στην αγορά των μικρών οικονομικών μονάδων, που θα είχαν εξαφανιστεί από την ανταγωνιστική δύναμη των μεγάλων επιχειρήσεων. Διασφαλίζουν την απασχόληση και το εισόδημα των μελών τους, αλλά και την ουσιαστική λειτουργία του ανταγωνισμού στην αγορά, προς όφελος του κοινωνικού συνόλου.
Από την κοινωνική σκοπιά, ο ρόλος των συνεταιρισμών είναι εξίσου σημαντικός. Το γεγονός ότι ο συνεταιριστικός θεσμός εισάγει δημοκρατικές διαδικασίες στην οικονομική ζωή, ο τρόπος με τον οποίο διανέμει οφέλη σε εκείνους που τα δημιουργούν η καθιέρωση της υπεροχής του ανθρώπου έναντι του κεφαλαίου, η μέριμνα για τον κοινωνικό περίγυρο και το περιβάλλον αποτελούν αποδεικτικά στοιχεία της διαφορετικότητας του θεσμού και της συνεισφοράς του προς μία βιώσιμη, αειφορική ανάπτυξη.
Στόχος λοιπόν των συνεταιρισμών όπως και των Αγροτικών Συνεταιρισμών είναι η βελτιστοποίηση της οικονομικής και κοινωνικής κατάστασης των μελών τους μέσα από συγκεκριμένες αξίες και αρχές που εφαρμόζουν.
Οι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί σε άλλες χώρες
Οι αγροτικοί συνεταιρισμοί δεν έχουν την ίδια δομή σε όλον τον κόσμο και αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι συνεταιρισμοί αποτελούν ένα σύνθετο κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό φαινόμενο µε διαφορετικές επιρροές και εξέλιξη για την κάθε χώρα.
Στη ΔΑΝΙΑ το κυριότερο χαρακτηριστικό των αγροτικών συνεταιρισμών είναι ότι έχουν αναπτυχθεί κατά κλάδο παραγωγής, όπως το γάλα ή το κρέας, καλύπτοντας το σύνολο της χώρας ή μία μεγάλη περιφέρεια.
Τα σπουδαιότερα προϊόντα στη Δανία είναι τα γαλακτοκομικά, τα οποία διαχειρίζονται οι γαλακτοκομικοί συνεταιρισμοί, που είναι από τους αρχαιότερους στη χώρα αυτή και εμπορεύονται περίπου το 90% της συνολικής παραγωγής γάλακτος και βουτύρου και περίπου το 80% της παραγωγής του τυριού.
Στην ΟΛΛΑΝΔΙΑ οι αγροτικοί συνεταιρισμοί πραγματοποιούν μόνο μία δραστηριότητα. Υπάρχουν συνεταιρισμοί εμπορίας φρούτων και λαχανικών, μεταποίησης και εμπορίας του γάλακτος, ασφαλιστικοί και πιστωτικοί συνεταιρισμοί, συνεταιρισμοί γεωργικών εφοδίων κλπ.. Έτσι παρατηρείται το φαινόμενο, οι αγρότες στην Ολλανδία να είναι μέλη σε πάνω από τέσσερις συνεταιρισμούς. Ένας κτηνοτρόφος π.χ. μπορεί να είναι μέλος στον συνεταιρισμό μεταποίησης και εμπορίας του γάλακτος ή του κρέατος, στον πιστωτικό, των γεωργικών εφοδίων κ.λ.π
Οι 2000 Α.Σ. της Ολλανδίας οργανώνονται σε 25 Κεντρικές Οργανώσεις κατά κλάδο παραγωγής. Οι Κεντρικές Οργανώσεις οργανώνονται σε μία εθνική οργάνωση, το Εθνικό Συνεταιριστικό Συμβούλιο, που έχει σαν στόχο να προάγει τα συμφέροντα των συνεταιρισμών απέναντι στην εκάστοτε κυβέρνηση και τους εμπόρους.
Οι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί στην Ολλανδία διακινούν το 50% των γεωργικών προϊόντων παίζουν σημαντικό ρόλο στην οικονομία της χώρας.
Ο μεγαλύτερος γαλακτοκομικός συνεταιρισμός της Ευρώπης έχει την έδρα του στην Ολλανδία και έχει επεκταθεί ως πολυεθνική εταιρεία σε πολλές χώρες του κόσμου όπως και στη χώρα μας. Πρόκειται για την Friesland Company (ΝΟΥΝΟΥ) που προέκυψε από την συγχώνευση των δύο μεγαλύτερων γαλακτοκομικών συνεταιρισμών της Ολλανδίας.
Στη ΓΑΛΛΙΑ οι Α.Σ. είναι οργανωμένοι σε μορφή πυραμίδας. Οι αγρότες οργανώνουν τους τοπικούς συνεταιρισμούς (πρωτοβάθμιες οργανώσεις) στους οποίους είναι μέλη και ανήκουν και σε περιφερειακές ενώσεις (δευτεροβάθμιες οργανώσεις). Οι περιφερειακές ενώσεις με τη σειρά τους ανήκουν σε εθνικές ενώσεις (τριτοβάθμιες οργανώσεις). Οι εθνικές ενώσεις ανήκουν σε μία από τις τρεις διαφορετικές ενικές ομοσπονδίες. Τη Γαλλική Συνομοσπονδία Αγροτικών Συνεταιρισμών, την Εθνική Ομοσπονδία Αγροτικών Ασφαλίσεων και την Εθνική Ομοσπονδία Αγροτικής Πίστης.
Το αγροτικό συνεταιριστικό κίνημα στην Ελλάδα
Το 1780 ιδρύθηκε η «Κοινή Συντροφιά» των Αμπελακίων που για πολλούς θεωρείται ο πρώτος συνεταιρισμός, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στον κόσμο. Ανέπτυξε πλούσια οικονομική και κοινωνική δράση. Τα νηματοβαφεία Αμπελακίων λειτουργούσαν όλη μέρα και εργάζονταν σε αυτά όλοι οι κάτοικοι του χωριού, η δε σύνθεση των νημάτων γινόταν στο εξωτερικό. Τα κέρδη διανέμονταν από το 5μελές Δ.Σ., το οποίο είχε τριετή θητεία.
Μετά την απελευθέρωση από τον Τουρκικό ζυγό και τη σύσταση του ελληνικού κράτους η πρώτη θεσμοθέτηση των συνεταιρισμών έγινε με το ν. 602/1914 επί κυβερνήσεως Ελευθερίου Βενιζέλου. Έφερε στην Ελλάδα το πρότυπο του Ευρωπαϊκού συνεταιρισμού, που είχε ήδη δοκιμαστεί σε ολόκληρη την Ευρώπη με εκπληκτική επιτυχία.
Πριν το 1914 είχαν γίνει διάφορες συνεταιριστικές κινήσεις με πιο πετυχημένη την ίδρυση του «Μετοχικού Γεωργικού Συλλόγου» Αλμυρού το 1900, από τον δάσκαλο Νικ. Μιχόπουλο, με τη συνεργασία του γεωπόνου Δ. Γρηγοριάδη, διευθυντή τότε της Κασσαβετείου Γεωργικής Σχολής. Ο σύλλογος αυτός θεωρείται ο πρώτος σύγχρονος συνεταιρισμός και αποτελεί την αφετηρία του συνεταιριστικού κινήματος στην Ελλάδα. Η συνεταιριστική ιδέα είχε πριν το 1914 αποκτήσει βάσεις, είχε γίνει αντικείμενο προπαγάνδας και διεκδίκησης από ένα πλατύ στρώμα αγροτών μικροαστών και κρατικών υπαλλήλων.
Μέχρι το 1913 σύμφωνα με αναφορά του πρωτεργάτη του συνεταιριστικού κινήματος στην Ελλάδα, γεωπόνου Σωκράτη Ιασεμίδη, λειτουργούσαν στη χώρα 87 Α.Σ. με κεφάλαιο 12.309 δρχ.
Από το 1914 άρχισε ένας έντονος ρυθμός ανάπτυξης των συνεταιρισμών στη χώρα μας.
Το 1923 υπό την πίεση των αγροτικών στρωμάτων για το πρόβλημα της γης και το επείγον πρόβλημα της αποκατάστασης των προσφύγων έγινε απαλλοτρίωση από την κυβέρνηση Πλαστήρα. Διανεμήθηκαν στους αγρότες 18.130.000 στρέμματα αγροτικής γης και προστέθηκαν πάνω από 300.000 ιδιοκτήτες αγροκτημάτων. Το 1931 λειτουργούσαν 3.347 Α.Σ. και 85 περιφερειακές ενώσεις και το 1936 3.967, από τους οποίους το 79% ήταν κυρίως πιστωτικοί.
Σημαντικό σταθμό για την περαιτέρω εξέλιξη των συνεταιρισμών αποτέλεσε η ίδρυση της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδος το 1929 επί κυβερνήσεως του Ελ. Βενιζέλου.
Η παραγωγή αγροτικών προϊόντων αυξήθηκε, καθώς αυξήθηκαν και οι καλλιεργούμενες εκτάσεις, που το 1932 φτάνουν τα 19.209.716 στρέμματα.
Το 1935 ιδρύθηκε με απόφαση του Υπουργείου Γεωργίας η Πανελλήνια Συνομοσπονδία Ενώσεων Γεωργικών Συνεταιρισμών με έδρα την Αθήνα.
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο το συνεταιριστικό κίνημα γνώρισε κρίσεις λόγω των εσωτερικών εθνικών αναταραχών, αλλά σταδιακά ανασυγκρότησε τις δυνάμεις του και ακολούθησε ανοδική πορεία. Αυξήθηκε ο αριθμός των πρωτοβάθμιων Α.Σ. και των Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών και βελτιώθηκε ο τεχνικός παραγωγικός εξοπλισμός και οι εγκαταστάσεις των Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων.
Αναπτύσσονται παραγωγικές και βιομηχανικές δραστηριότητες σε τομείς ιδίως της επεξεργασίας του γάλακτος σε συνεταιριστικά τυροκομεία, της οινοποίησης, της επεξεργασίας του ελαιοκάρπου κλπ.. Ιδρύονται οι κεντρικές συνεταιριστικές οργανώσεις με έργο την υποστήριξη της παραγωγής και της διάθεσης αγροτικών προϊόντων.
Σπουδαίες συνεταιριστικές οργανώσεις, (κεντρικές κλαδικές) συνεταιριστικές ενώσεις, κοινοπραξίες, εταιρείες μπήκαν στη συνέχεια αποφασιστικά στη μεταποίηση και εμπορία των αγροτικών προϊόντων όπως η ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΗ και ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΗ, η ΚΕΟΣΟΕ από τις Κεντρικές Κλαδικές Συνεταιριστικές ενώσεις, η ΚΥΔΕΠ, η ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΗ και η ΣΚΟΠ από τις Κοινοπραξίες, η ΣΕΚΕ (Συνεταιριστική Ένωση Καπνοπαραγωγών Ελλάδος), η ΣΕΚΟΒΕ (Συνεταιριστικά Εργοστάσια Κονσερβοποιίας Β. Ελλάδος), η ΣΕΚΑΠ (Συνεταιριστική Εταιρεία Καπνού), η ΣΠΕΚΑ, η ΣΠΕ, η ΣΕΒΑ, η ΣΥΝΕΛ από τις συνεταιριστικές εταιρείες.
Όλο αυτό το οικοδόμημα των συνεταιριστικών οργανώσεων που κτίστηκε τα προηγούμενα χρόνια, άρχισε να καταρρέει την τελευταία εικοσαετία και έμειναν σήμερα κάποιες στέρεες κολώνες του. Οι περισσότερες, από τις δραστηριότητες των παραπάνω συνεταιριστικών οργανώσεων πέρασαν στον ιδιωτικό τομέα με συνέπεια η ελεύθερη αγορά να δραστηριοποιείται ασύδοτα και να παρατηρείται μία προκλητικά πολλαπλάσια διαφορά μεταξύ των τιμών παραγωγού και των τιμών κατανάλωσης στα γεωργικά και κτηνοτροφικά προϊόντα.
Είναι αναγκαία σήμερα η ανασυγκρότηση των Συλλογικών Αγροτικών Οργανώσεων, έτσι που να μπορούν να θεμελιώσουν τον πιο κυρίαρχο ρόλο που πρέπει να έχουν σήμερα, να μπορούν να λειτουργήσουν σε όλη την εφοδιαστική αλυσίδα, σε αυτό που λέγεται «από το χωράφι στο ράφι».
(Από την Αγροτική Εφημερίδα “ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ”)
